Wykształcenie wyższe a poziom wynagrodzeń. Jak to jest w polskich firmach?

Wykształcenie wyższe a poziom wynagrodzeń. Jak to jest w polskich firmach?
Fot. Adobe Stock/PTWP. Data dodania: 20 września 2022

Badania dotyczące związku między poziomem wynagrodzeń a wykształceniem siły roboczej były prowadzone w różnych krajach od wielu lat. Nie jest to problem interesujący wyłącznie ekonomistów czy naukowców, ale przede wszystkim ogromną większość społeczeństwa. Wysokość wynagrodzeń z oczywistych względów jest ważna dla wszystkich pracujących i bezrobotnych, a jej związek z wykształceniem kształtuje decyzje życiowe wielu ludzi.

Streszczenie

Podjęcie decyzji o zdobyciu wyższego wykształcenia wiąże się z długoterminową inwestycją zarówno finansową, jak i życiową, bo lat poświęconych na naukę nikt potem nie zwróci. Celem tej pracy jest zbadanie wpływu wykształcenia wyższego na ogólny poziom wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw w Polsce w ujęciu makroekonomicznym. Większość prowadzonych badań skupia się bowiem na ujęciu mikro i wysokości płac poszczególnych pracowników. W pierwszej części artykułu przedstawiono związek, opisywany w teorii ekonomii i badaniach empirycznych prowadzonych w różnych krajach, między wykształceniem wyższym a poziomem wynagrodzeń. Aby osiągnąć cel główny, użyto korelacji liniowej pomiędzy danymi kwartalnymi opisującymi zmienne (odsetek osób z wyższym wykształceniem wśród ludności w wieku 15-64 lata; przeciętne wynagrodzenie realne i nominalne w sektorze przedsiębiorstw) z lat 2005-2014. Użycie danych kwartalnych pozwoliło uzyskać odpowiednią liczbę obserwacji. Zastosowano różnicowanie danych "surowych", aby wyeliminować trend. Ponadto obliczono dynamiki zmian zmiennych w stosunku do analogicznego kwartału roku poprzedniego w celu zminimalizowania wpływu sezonowości na wyniki badania.

Dodatkowo zabieg ten ogranicza również wpływ trendu. Wszystko to miało na celu uniknięcie niebezpieczeństwa korelacji pozornej. W badaniu zastosowano kilka przesunięć szeregów czasowych (w obie strony), aby ustalić kierunek zależności. Oczywiście wyniki badania były również analizowane na podstawie teorii ekonomii i rezultatów badań empirycznych prowadzonych w innych krajach. Istotność policzonych współczynników korelacji była sprawdzana za pomocą prawdopodobieństw popełnienia błędu. Opisana metodologia pozwala uwiarygodnić uzyskane rezultaty. Dzięki przeprowadzonym w tej pracy analizom udało się uzyskać jednoznaczne, choć dość zaskakujące rezultaty. Zaobserwowano wyraźny, istotny statystycznie, ujemny wpływ zmiany odsetka osób z wyższym wykształceniem na dynamikę zmiany ogólnego poziomu wynagrodzeń (zarówno nominalnych, jak i realnych) w sektorze przedsiębiorstw w Polsce w badanych latach. Wpływ ten był obserwowany zarówno bez opóźnień, jak i z opóźnieniem dwóch kwartałów. Dodatkowo w celu wyciągnięcia prawidłowych wniosków i potwierdzenia uzyskanych rezultatów badania przeprowadzono analizę w wybranych latach w ujęciu przestrzennym (w skali województw) na danych rocznych.

Pozwoliło to wyciągnąć wniosek, że choć pracownicy po ukończonych studiach wyższych osiągali większe dochody z pracy od innych zatrudnionych, to w badanych latach dynamika wzrostu ich płac spadała. Jest to prawdopodobnie spowodowane faktem, że z roku na rok zwiększał się udział procentowy absolwentów szkół wyższych w społeczeństwie polskim, a szybki wzrost podaży oferowanej przez nich pracy obniżał dynamikę wzrostu ogólnego poziomu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw.

1. Wstęp

Badania dotyczące związku między poziomem wynagrodzeń a wykształceniem siły roboczej były prowadzone w różnych krajach od wielu lat. Nie jest to problem interesujący wyłącznie ekonomistów czy naukowców, ale przede wszystkim ogromną większość społeczeństwa. Wysokość wynagrodzeń z oczywistych względów jest ważna dla wszystkich pracujących i bezrobotnych, a jej związek z wykształceniem kształtuje decyzje życiowe wielu ludzi. Podjęcie decyzji o zdobyciu wyższego wykształcenia wiąże się z długoterminową inwestycją zarówno finansową, jak i życiową, bo lat poświęconych na naukę nikt potem nie zwróci. Celem tej pracy jest zbadanie wpływu wykształcenia wyższego na ogólny poziom wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw w Polsce w ujęciu makroekonomicznym. Większość prowadzonych badań skupia się bowiem na ujęciu mikro i wysokości płac poszczególnych pracowników.

2. Związek między wykształceniem wyższym a poziomem wynagrodzeń w teorii i badaniach empirycznych

Poziom wykształcenia pracowników i bezrobotnych, a także ich umiejętności, wiedza, wrodzone zdolności, predyspozycje itp. (ogólnie kwalifikacje) określają jakość oferowanej pracy. Teoretycznie, ceteris paribus, im wyższa jakość kapitału ludzkiego, tym wyższe powinny być stawki płac. Ma to związek z kilkoma czynnikami.

Lepiej wykształceni, inteligentniejsi czy ponadprzeciętnie zdolni pracownicy zazwyczaj są bardziej wydajni, co zwiększa ich wartość w oczach pracodawców i prowadzi do wzrostu popytu na ich pracę. Podaż takich pracowników jest z reguły ograniczona, a więc są "rozchwytywani" przez przedsiębiorców, co dodatkowo winduje stawki ich wynagrodzeń. Ponadto zdobycie ponadprzeciętnego wykształcenia, umiejętności czy wiedzy wymaga inwestycji w kapitał ludzki. Nie jest to tylko koszt pieniężny (często bardzo wysoki), ale także alternatywny koszt czasu (poświęcenie sporej ilości czasu, który można by było spożytkować inaczej, w tym na pracę zarobkową).

Taka inwestycja ma sens jedynie w przypadku, gdy z dużym prawdopodobieństwem zwróci się w przyszłości przez wyższe wynagrodzenie za pracę.

Ogólnie wpływ jakości podaży pracy na poziom płac jest dodatni. Może się jednak zdarzyć, że pojedynczy czynnik, świadczący o jakości kapitału ludzkiego, nie będzie wcale dodatnio skorelowany z wysokością wynagrodzeń. Przykładowo zbyt duża - w porównaniu z zapotrzebowaniem rynku - liczba osób z wyższym wykształceniem może spowodować, że inwestycja w kapitał ludzki się nie zwróci. Jeżeli wzrost podaży osób z wyższym wykształceniem będzie na tyle duży, że zniweluje dodatni wpływ na wynagrodzenia wyższej jakości kapitału ludzkiego, to w rezultacie poziom płac może się nawet obniżyć.

Badania empiryczne prowadzone np. w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie XX wieku wykazały, że absolwenci szkół wyższych zarabiają w ciągu całego życia znacznie więcej niż absolwenci szkół średnich, a ci z kolei osiągają większe dochody z pracy niż osoby, które nie ukończyły nawet szkoły średniej [Samuelson, Nordhaus 2004, s. 388-389]. Analizy przeprowadzane w innych krajach również potwierdzają pozytywny wpływ edukacji na wysokość wynagrodzeń1. Nowe badania prowadzone w Wielkiej Brytanii dowodzą, że w ostatnich latach absolwenci szkół wyższych zarabiali znacznie więcej niż osoby bez wyższego wykształcenia i że ta różnica się nie zmniejsza, pomimo ogromnego wzrostu liczby absolwentów uniwersytetów [Walker, Zhu 2003; Harmon, Walker 2000; O’Leary , Sloane 2011]. Jeszcze inne badanie potwierdziło, że w 21 analizowanych krajach OECD w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku wyższe wykształcenie dawało premię w postaci wyższych wynagrodzeń (od kilku do kilkunastu procent rocznie, w zależności od kraju) [Strauss, de la Maisonneuve 2007].

3. Badanie wpływu wyższego wykształcenia na ogólny poziom wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2014

3.1. Metodologia badań empirycznych

W literaturze przedmiotu można spotkać się z różnymi metodami określania wpływu poszczególnych czynników na ogólny poziom wynagrodzeń w skali kraju. Do rozwiązania problemu badawczego użyto w tej pracy współczynnika korelacji liniowej Pearsona (R). Metoda ta została wybrana ze względu na silne wsparcie teorii ekonomii.

Większość obserwowanych mechanizmów kształtowania się wysokości płac ma charakter liniowy. Zaletą tej metody jest również prostota i uniwersalność zastosowania.

Poza tym liczba obserwacji w badanym okresie oraz charakter analizowanych zjawisk pozwalają zastosować współczynnik korelacji, podczas gdy niektórych innych metod nie można byłoby użyć ze względu na restrykcyjne ograniczenia i niemożność wyciągnięcia sensownych wniosków z badań. Oczywiście jak każda metoda również współczynnik korelacji liniowej Pearsona ma swoje wady. Zostały one jednak zminimalizowane bądź całkowicie wyeliminowane dzięki opisanym niżej zabiegom.

Do obliczeń zostały wykorzystane wskaźniki dynamiki liczone względem analogicznego kwartału roku poprzedniego (wskaźnik tempa zmiany czynnika). Podobnie wskaźnik dynamiki zmiany wynagrodzeń został obliczony względem analogicznego kwartału roku poprzedniego (w obu przypadkach analogiczny okres roku poprzedniego = 100%). Zabieg ten ma na celu wyeliminowanie ewentualnych wahań sezonowych, jak to ma na przykład miejsce w przypadku wynagrodzeń w grudniu każdego roku (są one znacznie wyższe niż w innych miesiącach). Zastosowanie opisanego wyżej wskaźnika pozwala ograniczyć wpływ takiej sezonowości na wartość współczynnika korelacji. Dodatkowo ogranicza to również wpływ trendu. Następnie obliczone zostały przyrosty (pierwsze różnice) między wskaźnikami z kolejnych okresów. Umożliwia to wyeliminowanie trendu, który, mimo zabiegów opisanych powyżej, jest w niektórych sytuacjach wyraźnie widoczny w przypadku użycia "surowych" wskaźników. Po zastosowaniu pierwszych różnic wpływ trendu został zminimalizowany, co znacznie ograniczyło związane z tym ryzyko korelacji pozornej.

Kolejnym etapem było znalezienie wartości współczynników korelacji między zmiennymi z opóźnieniami oraz zbadanie ich istotności. W ten sposób współczynniki korelacji liniowej Pearsona (R) przy czynniku "cofniętym" (przesuniętym w lewo; znak ‘-‘ w tab. 3 i 4) świadczą o odpowiednio opóźnionym wpływie zmiany wysokości wynagrodzeń na tempo zmiany czynnika. Natomiast współczynniki R przy czynniku przesuniętym w prawo ("przyspieszonym"; znak ‘+’ w tab. 3 i 4) świadczą o odpowiednio opóźnionym wpływie tempa zmiany czynnika na zmianę wysokości wynagrodzeń. Pozwala to określić, czy to czynnik wpływa na ogólny poziom wynagrodzeń czy może zmiana wysokości płac wpływa na poziom wykształcenia. Aby upewnić się, która zmienna jest objaśniana, zostało zastosowanych kilka przesunięć szeregów czasowych (o 1, 2, 3 kwartały, zarówno w lewo, jak i w prawo). Istotność policzonych współczynników korelacji była sprawdzana za pomocą prawdopodobieństw popełnienia błędu (p). Generalnie w tej pracy za graniczną wartość dla stwierdzenia istotności korelacji przyjęto p = 0,05, choć w niektórych przypadkach analizowano również wyniki, gdy wartości p były nieznacznie większe. Dodatkowo obliczone zostały współczynniki determinacji, co pozwala określić, w jakim zakresie zmiana poziomu wynagrodzeń jest wyjaśniana przez zmianę czynnika.

3.2. Dane użyte w badaniu

Badanie dotyczące całego kraju zostało przeprowadzone na danych kwartalnych i obejmowało lata 2005-2014, co pozwoliło otrzymać odpowiednią liczbę obserwacji.

Dane wykorzystane w pracy pochodzą z różnorodnych publikacji Głównego Urzędu Statystycznego i są ogólnie dostępne2.

Na rysunku 1 przedstawiono udział procentowy osób z wyższym wykształceniem w ogóle ludności w wieku 15-64 lata. Dane pochodzą z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) przeprowadzonego przez GUS. Widać na nim stałą, wyraźną tendencję wzrostową od pierwszego kwartału 2005 r. (13,5%) do czwartego kwartału 2014 r. (24%).

3.3. Wyniki badania

Wyniki zamieszczone w tab. 3 i 4 wskazują, że dynamika zmiany odsetka osób z wyższym wykształceniem wśród ludności w wieku 15-64 lata w Polsce w latach 2005-2014 ujemnie wpływała na dynamikę zmiany wysokości płac przeciętnych w sektorze przedsiębiorstw - zarówno nominalnych, jak i realnych. Dla wynagrodzeń realnych, przy korelacji bez przesunięć (0), prawdopodobieństwo popełnienia błędu (p) nieznacznie przekracza przyjęty, dopuszczalny poziom 0,05, jednakże biorąc pod uwagę istotną i wyraźną korelację w tym miejscu dla wynagrodzeń nominalnych, można ją uznać również za statystycznie istotną. Korelacja w przypadku wynagrodzeń nominalnych wystąpiła dodatkowo z opóźnieniem dwóch kwartałów.

Świadczy to o tym, że to właśnie zmiana odsetka osób z wykształceniem wyższym wpływała w badanym okresie na dynamikę poziomu wynagrodzeń, a nie odwrotnie.

Kierunek tej zależności jest również zgodny z teorią i rezultatami badań empirycznych prowadzonych w innych krajach. Oznacza to, że im szybciej rósł odsetek osób z wyższym wykształceniem, tym mniejsza była dynamika wzrostu płac przeciętnych w przedsiębiorstwach. Współczynniki korelacji są dość wysokie i istotne statystycznie.

W przypadku opóźnionego o dwa kwartały (+2) wpływu zmiany odsetka osób z wykształceniem wyższym na dynamikę wynagrodzeń nominalnych współczynnik determinacji R2 wyniósł 0,223, co oznacza, że aż 22,3% zmienności dynamiki wynagrodzeń nominalnych było wyjaśniane przez zmianę odsetka osób z wykształceniem wyższym.

Aby uniknąć błędnego wnioskowania, ze względu na dość zaskakujące wyniki analizy, zostało przeprowadzone dodatkowe badanie w ujęciu przestrzennym. Badanie przeprowadzono na danych rocznych w trzech wybranych latach (2005, 2007 i 2009) w skali województw.

Korelacja przestrzenna między województwami we wszystkich badanych latach (2005, 2007, 2009) była silna i istotna statystycznie (prawdopodobieństwa p wyniosły odpowiednio 0,000; 0,001 i 0,004). Współczynniki korelacji wskazywały na dodatni związek między wysokością wynagrodzeń przeciętnych w sektorze przedsiębiorstw w Polsce a odsetkiem osób z wyższym wykształceniem wśród ludności w wieku 15-64 lata. Korelacja między tymi zmiennymi wyniosła 0,7770 w 2005 r., 0,7288 w 2007 r. i 0,6797 w 2009 r. Oznacza to, że pracownicy z wyższym wykształceniem, osiągając średnio większe dochody z pracy od innych zatrudnionych, przyczyniali się do wzrostu ogólnego poziomu płac w sektorze przedsiębiorstw w badanym okresie.

Stąd w województwach, gdzie odnotowywano większy odsetek osób z wykształceniem wyższym, można było się spodziewać przeciętnie wyższego poziomu wynagrodzeń.

Ogólnie, zgodnie z teorią ekonomii, inwestycja w kapitał ludzki (wyższe wykształcenie) przynosi pracownikom w przyszłości wyższe wynagrodzenia. Należy jednak pamiętać, że badanie szeregów czasowych w skali kraju opiera się w tej pracy na danych opisujących dynamiki zmian konkretnych zmiennych, a nie ich wartości bezwzględne. Można zatem wyciągnąć wniosek, że w latach 2005-2014 w Polsce duża podaż pracy, oferowanej przez rosnącą liczbę absolwentów wyższych uczelni, spowodowała spadek dynamiki wzrostu wynagrodzeń osób po studiach w stosunku do lat poprzednich, gdy na rynku pracy osób z wyższym wykształceniem było znacznie mniej. Wciąż jednak, jak wskazują badania w ujęciu przestrzennym (w skali województw) oraz dane mikroekonomiczne, osoby te mogą przeciętnie liczyć na relatywnie wysokie płace (w porównaniu z osobami z niższym wykształceniem). Oznacza to, że pracownicy z wyższym wykształceniem, osiągając średnio większe dochody z pracy od innych zatrudnionych, przyczyniali się do wzrostu ogólnego poziomu płac w sektorze przedsiębiorstw w badanym okresie, choć wpływ na dynamikę tego wzrostu był ujemny.

4. Zakończenie

Dzięki przeprowadzonym w tej pracy badaniom udało się uzyskać jednoznaczne, choć dość zaskakujące rezultaty. Badanie w skali całego kraju pokazało, że dynamika wzrostu odsetka osób z wyższym wykształceniem ujemnie wpływała na dynamikę wzrostu ogólnego poziomu płac. Oznacza to, że choć pracownicy z ukończonymi studiami wyższymi osiągali większe dochody z pracy od innych zatrudnionych3, to w badanych latach dynamika wzrostu ich płac spadała. Jest to prawdopodobnie spowodowane faktem, że z roku na rok zwiększał się udział procentowy absolwentów szkół wyższych w społeczeństwie polskim, a szybki wzrost podaży oferowanej przez nich pracy obniżał dynamikę wzrostu ogólnego poziomu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw.

Literatura

Dumciuviene D., Startiene G., Morkvenas R., 2006, Level of labour force and average wage: correlation aspect, Engineering Economics, April, vol. 47, Issue 2, s. 70-76.

Harmon C., Walker I., 2000, Returns to the quantity and quality of education: evidence for men in England and Wales, Economica, vol. 67, s. 19-35.

O’Leary N.C., Sloane P.J., July, 2011, The wage premium for university education in Great Britain during a decade of change, The Manchester School, vol. 79, Issue 4, s. 740-764.

Samuelson P. A., Nordhaus W. D., 2004, Ekonomia, tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Wydanie II, zmienione, Warszawa.

Strauss H., de la Maisonneuve Ch., 2007, The wage premium on tertiary education: new estimates for 21 OECD countries, OECD Papers, vol. 7, Issue 12, s. 1-63.

Walker I., Zhu Y., 2003, Education, earnings and productivity: recent UK evidence, Labour Market Trends, March, vol. 111, s. 145-152.

Strony internetowe

www.stat.gov.pl/gus.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

SŁOWA KLUCZOWE I ALERTY

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Wykształcenie wyższe a poziom wynagrodzeń. Jak to jest w polskich firmach?

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!