Zmiany w strukturze polskiego eksportu w latach 2000-2012

Zmiany w strukturze polskiego eksportu w latach 2000-2012
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

W latach 2000-2012 nastąpił wzrost znaczenia Polski w handlu międzynarodowym. Udział gospodarki Polski w światowym eksporcie w latach 2000-2012 zwiększył się z 0,49% do 0,997%. W tym samym okresie wartość eksportu polskich towarów wzrosła prawie sześciokrotnie, z 31 747 mln USD w 2000 roku do 183 420 mln USD w 2012 roku. Średnioroczne tempo wzrostu eksportu wyniosło 15,74%.

Największe przyspieszenie obrotów eksportowych wystąpiło w 2004 roku (39,59% w stosunku do roku poprzedniego), natomiast w 2009 roku i 2012 roku nastąpił spadek wartości sprzedaży zagranicznej polskich towarów. W analizowanym okresie wzrosło znaczenie eksportu w rozwoju gospodarczym Polski. Tabela 1 zawiera szczegółowe dane dotyczące eksportu Polski w latach 2000-2012.

W latach 2002-2010 udział eksportu Polski w eksporcie światowym był wyższy niż udział Polski w PKB światowym, co oznacza, iż Polska była relatywnie ważniejszym eksporterem niż wytwórcą PKB w gospodarce światowej. Jedną z przyczyn tego zjawiska stanowił efekt kreacji handlu przed i po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.1

Celem artykułu jest analiza zmian strukturalnych w eksporcie Polski w latach 2000-2012, która zostanie przeprowadzona z uwzględnieniem grup towarowych klasyfikacji SITC, udziału czynników produkcji i poziomu zaawansowania technologicznego produktów eksportowanych. Eksport pozwala wnioskować o międzynarodowej pozycji konkurencyjnej towarów z danego kraju2. Zmiany struktury eksportu pozwolą zatem na ocenę kierunku, w którym zmierza jego konkurencyjność. Ocena konkurencyjności eksportu będzie polegać na określeniu przewag konkurencyjnych w wymianie handlowej z Unią Europejską, która stanowi głównego partnera handlowego Polski.

1. Zmiany w strukturze towarowej eksportu Polski w latach 2000-2012

W badanym okresie wystąpiły trzy zjawiska, które miały wpływ na zmiany w rozmiarach, strukturze towarowej i rodzajowej eksportu Polski. W 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Polska nie tylko weszła do unii celnej, lecz współtworzy jednolity rynek europejski, w ramach którego nie stosuje się barier fizycznych, technicznych i fiskalnych. W handlu z krajami spoza UE obowiązują Polskę zasady unii celnej, zwłaszcza wspólna zewnętrzna taryfa celna i zasady wspólnej polityki handlowej. Polskie firmy poniosły koszty niezbędnych dostosowań, jednakże zostały one zrekompensowane wzrostem sprzedaży. Drugim zjawiskiem kształtującym rozmiary i strukturę polskiego eksportu był globalny kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w 2008 roku. Charakterystyczną cechą tego kryzysu jest silniejsza zapaść handlu międzynarodowego niż ogólnego poziomu aktywności gospodarczej. Załamanie handlu było nagłe, ostre i praktycznie ogólnoświatowe, gdyż dotyczyło nie tylko rynku dóbr finalnych, ale również półproduktów wytwarzanych w wielu państwach (międzynarodowe powiązania produkcyjne).3 W latach 2011-2012 kraje Unii Europejskiej odczuły skutki drugiej fali globalnego kryzysu gospodarczego. Transmisja kryzysu finansowego do sfery realnej skutkowała spowolnieniem wzrostu gospodarczego w drugiej połowie 2011 roku oraz zwiększała prawdopodobieństwo spowolnienia gospodarczego w 2012 roku. Nastąpił spadek popytu wewnętrznego państw strefy euro, co znalazło odzwierciedlenie w zmianach struktury towarowej i rzeczowej eksportu Polski. Dodatnie tempo wzrostu eksportu w latach 2011-2012 wynikało z rosnącej deprecjacji złotego do euro w drugiej połowie 2011 roku oraz relatywnie szybkiego wzrostu sprzedaży polskich produktów do krajów spoza strefy euro.4

Zmiany w strukturze towarowej polskiego eksportu w latach 2000-2012 przedstawia Tabela 2.

W latach 2000-2007 struktura towarowa handlu zagranicznego Polski rozwijała się zgodnie z dorobkiem teoretycznym, gdyż nastąpił stopniowy spadek znaczenia obrotów artykułami surowcowo-rolnymi na korzyść obrotów przetworzonymi artykułami przemysłowymi. Udział towarów przetworzonych w strukturze eksportu Polski zaczął obniżać się wyraźnie od 2008 roku, kiedy w gospodarce światowej pojawiło się spowolnienie gospodarcze.5 Trend spadowy utrzymuje się nadal z powodu zmiany struktury popytu zgłaszanego przez partnerów handlowych Polski lub zmiany poziomu cen towarów eksportowanych.

W grupie artykułów przetworzonych najwięcej sprzedano zagranicę maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego. W 2000 roku tworzyły one 34,2% zagranicznej sprzedaży polskich dóbr, a w 2009 roku stanowiły one aż 43,2% eksportu. W porównaniu do pozostałych grup towarowych maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy posiadały najszybsze tempo wzrostu eksportu. W największym stopniu przyczyniła się do tego sprzedaż pojazdów drogowych, która w ciągu dziesięciu lat (2000-2009) zwiększyła się wartościowo prawie pięciokrotnie. W latach 2010-2012 nastąpiło wyhamowanie zagranicznego popytu na polskie samochody, co spowodowało spadek ich udziału w strukturze eksportu do 37,4% w 2012 roku.

Ważną rolę w polskim eksporcie odgrywały też towary przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca, wśród których najchętniej wywożono zagranicę produkty metalowe gdzie indziej niewymienione, metale nieżelazne, żelazo i stal, papier, tekturę i towary pochodne, a także wyroby z kauczuku. Jednakże w badanym okresie ich udział w eksporcie zmniejszał się (2000r. 24,8%; 2012r. 21,1%), głównie za sprawą szybciej wzrastającego zagranicznego popytu na maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy do 2009 roku oraz żywność i zwierzęta żywe od 2009 roku. Oddziaływanie światowych zjawisk kryzysowych przyczyniło się do zmniejszenia znaczenia sprzedaży towarów przemysłowych zagranicą, ponieważ spadł popyt na produkty metalowe gdzie indziej niewymienione, metale nieżelazne, żelazo i stal, papier, tekturę i towary pochodne.

W analizowanym okresie zmniejszył się też udział w strukturze eksportu różnych wyrobów przemysłowych, które w 2000 roku tworzyły 18,3% zagranicznej sprzedaży polskich dóbr. W latach 2007-2012 tempo spadku udziału różnych wyrobów przemysłowych w eksporcie Polski wyhamowało, a obroty eksportowe tymi towarami stanowiły 13,7% w 2012 roku. Było to następstwem szybszego tempa wzrostu eksportu maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego do 2009 roku, a także towarów przemysłowych sklasyfikowanych głównie według surowca oraz żywności i zwierząt żywych. Warto zaznaczyć, iż w ramach 8 grupy SITC wrastało zapotrzebowanie zagranicy na meble i ich części, które w analizowanym okresie zwiększyło się ponad dwudziestokrotnie.

W latach 2000-2012 wartość sprzedaży chemikaliów i produktów pokrywnych wahała się w granicach 6-9% ogółu eksportowanych towarów. Wzrost znaczenia eksportu towarów sekcji 5 SITC nastąpił po 2005 roku i był spowodowany zwiększeniem popytu zagranicznego na produkty medyczne i farmaceutyczne (dobra relatywnie bardziej odporne na zjawiska kryzysowe), a także olejki eteryczne, materiały perfumeryjne i toaletowe.

W grupie artykułów surowcowo-rolnych największe znaczenie posiadała żywność i zwierzęta żywe, a także paliwa mineralne, smary i materiały pochodne. Udział artykułów żywnościowych i zwierząt w eksporcie artykułów surowcowo-rolnych w całym badanym okresie wynosił ok. 50%, co było spowodowane wysokim zagranicznym popytem na polskie warzywa i owoce, mięso i przetwory mięsne, produkty mleczne i jaja. Jeśli chodzi o udział artykułów żywnościowych i zwierząt w eksporcie ogólnym, wahał się on w całym analizowanym okresie, lecz od 2008 roku można zauważyć tendencję wzrostową. Warto zaznaczyć, iż w okresie kryzysu gospodarczego zagraniczna sprzedaż żywności i zwierząt żywych wzrosła pod względem ilościowym, podczas gdy eksport pojazdów drogowych zwiększał się głównie za przyczyną wyższych cen transakcyjnych.

Sprzedaż paliw mineralnych, smarów i materiałów pochodnych charakteryzowało duże zróżnicowanie udziału w eksporcie Polski. Węgiel, koks i brykiety stanowiły najważniejszy element zagranicznego popytu na towary z tej sekcji, a po akcesji Polski do Unii Europejskiej wzrosło też znaczenie eksportu ropy naftowej, produktów naftowych i materiałów pochodnych. W okresie kryzysu gospodarczego spadło zapotrzebowanie na artykuły grupy 4 SITC, a wzrastające odsetki ich udziału w eksporcie Polski po 2009 roku należy tłumaczyć wzrostem poziomu cen węgla, koksu i brykietów, ropy naftowej, produktów naftowych i materiałów pochodnych, a także gazu naturalnego i produkowanego, w mniejszym stopniu energii elektrycznej.

W latach 2000-2012 napoje i tytoń oraz oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne tworzyły ok. 0,3-1,5% sprzedaży zagranicznej polskich dóbr, natomiast surowce niejadalne z wyjątkiem paliw - ok. 2-3%. Najchętniej kupowano rudy metali i złom, a także korek i drewno.

Reasumując, struktura towarowa eksportu pozwala ocenić poziom rozwoju gospodarczego danego kraju. W przypadku Polski w latach 2000-2012 rosło znaczenie sprzedaży zagranicą maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego, co należy ocenić pozytywnie. Istotną rolę odgrywał też eksport towarów przemysłowych sklasyfikowanych głównie według surowca i różnych wyrobów przemysłowych.

2. Zmiany w strukturze eksportu Polski według udziału czynników produkcji

Zmiany strukturalne w eksporcie Polski w latach 2000-2012 można również analizować w oparciu o specjalizację eksportową, która pozwala określić przewagę konkurencyjną kraju w handlu międzynarodowym na podstawie udziału czynników wytwórczych lub stopnia zaawansowania technologicznego produktów.6

Badanie struktury rzeczowej eksportu zostało przeprowadzone w oparciu o klasyfikację SITC. Podział produktów ze względu na intensywność wykorzystania czynników wytwórczych został dokonany na podstawie metodologii zaprezentowanej przez J. Misalę za Z. Wysokińską.7 W analizach wyróżnia się towary surowcochłonne, pracochłonne, kapitałochłonne, technologicznie intensywne łatwe do imitacji i technologicznie intensywne trudne do imitacji.8

Tabela 3 przedstawia strukturę eksportu Polski w latach 2000-2012 ze względu na udział czynników wytwórczych.

Pożądanym zjawiskiem jest przewaga w strukturze eksportu towarów technologicznie intensywnych i innowacyjnych, co sprzyja wzrostowi pozycji konkurencyjnej kraju w handlu międzynarodowym. Trudne do imitacji artykuły technologicznie intensywne stanowiły znaczną część zagranicznej sprzedaży Polski w latach 2000-2012 (21-26%), jednakże ich udział w eksporcie towarów zmniejszał się systematycznie od 2003 roku do 2010 roku z powodu wzrostu zapotrzebowania na wyroby kapitałochłonne (zwłaszcza pojazdy drogowe).

Jednocześnie w latach 2004-2010 artykuły technologicznie intensywne łatwo imitowalne zwiększały swój udział w polskich obrotach eksportowych (od 6,6% do 13,8%), przede wszystkim za sprawą sprzedaży zagranicą sprzętu i urządzeń telekomunikacyjnych oraz maszyn biurowych i urządzeń do automatycznego przetwarzania danych. Powyższą tendencję należy ocenić pozytywnie, biorąc pod uwagę okres spowolnienia gospodarczego lat 2008-2009. Łącznie wyroby naukochłonne w 2000 roku stanowiły 29,5%, a w 2012 roku 33,4% wartości towarów wywożonych z Polski, co w porównaniu z udziałem w eksporcie pozostałych grup produktów oznacza, iż Polska nie posiada nadal trwałej przewagi konkurencyjnej w eksporcie dóbr technologicznie intensywnych i stara się dopasować strukturę swojego eksportu do zapotrzebowania krajów wysoko rozwiniętych.

Warto zauważyć, że popyt zagraniczny na polskie towary kapitało- chłonne wykazywał tendencję wzrostową, zwłaszcza po akcesji do Unii Europejskiej. Wzrost eksportu pojazdów drogowych, a także olejków eterycznych, materiałów perfumeryjnych i toaletowych przyczynił się do zwiększenia udziału dóbr kapitałochłonnych w strukturze rodzajowej eksportu w latach 2000-2009 (2000 r. 20,8% ; 2009 r. - 26,6%). Po 2010 roku nastąpiło zmniejszenie odsetka dóbr kapitałochłonnych w eksporcie Polski za sprawą rosnącej sprzedaży żywności i zwierząt żywych (artykułów surowcochłonnych) oraz chemikaliów organicznych, tworzyw sztucznych przetworzonych i innych materiałów chemicznych (artykułów technologicznie intensywnych łatwych do imitacji).

Znaczenie wyrobów pracochłonnych wywożonych zagranicę zmniejszyło się wyraźnie, gdyż w latach 2000-2012 nastąpił spadek o ponad 10% ich udziału w eksporcie Polski. Tymczasem udział produktów surowcochłonnych w tym samym okresie wahał się w granicach 14-18% eksportu Polski. Wzrost zagranicznego popytu na żywność i zwierzęta żywe w latach 2009-2012 przyczynił się do zwiększenia obrotów eksportowych tymi towarami, ale odsłonił również pewne słabości strukturalne polskiej wymiany handlowej.9

W okresie kryzysu gospodarczego można zaobserwować spadek udziału w strukturze eksportu Polski dóbr surowcochłonnych, pracochłonnych i technologicznie intensywnych trudno imitowalnych. Jednocześnie nastąpiła stabilizacja udziału towarów kapitałochłonnych i wzrost udziału łatwo imitowalnych towarów technologicznie intensywnych. O ile te tendencje można ocenić pozytywnie (oprócz spadku udziału w eksporcie towarów technologicznie intensywnych trudnych do imitacji), o tyle po kryzysie finansowym i gospodarczym pojawiły się niekorzystne tendencje zmian w strukturze rzeczowej eksportu Polski. Wzrost indeksów udziału dóbr surowcochłonnych (do 18% w 2012 roku) i stabilizacja udziału dóbr pracochłonnych (23,8% w 2012 roku) na niekorzyść indeksów udziału dóbr kapitałochłonnych (2010r. 25,5%; 2012r. 24,4%) i dóbr technologicznie intensywnych łatwych do imitowania (2010 r. 13,8%; 2012 r. 11,8%) oznacza pewną prymityzację struktury polskiego eksportu. Do pozytywnych zmian można zaliczyć jedynie nieznaczny wzrost odsetka towarów technologicznie intensywnych trudnych do imitacji (2010 r. 21%; 2012 r. 21,6%).

3. Zmiany w strukturze eksportu Polski według poziomu zaawansowania technologicznego

Zmiany w strukturze rzeczowej eksportu można analizować także pod względem stopnia zaawansowania technologicznego produktów. Według OECD główne zmiany strukturalne w gospodarkach państw rozwiniętych polegają obecnie na rozwijaniu przemysłów intensywnie wykorzystujących wysokie technologie. Im bardziej przewaga konkurencyjna sektorów oparta jest na unikalnych zasobach, w tym na wiedzy i technologiach, tym jest trwalsza i bardziej odporna na zmianę cen czy wahania kursów walutowych. Prokonkurencyjne zmiany strukturalne oznaczają przesuwanie się produkcji i eksportu przetwórstwa przemysłowego do przemysłów opierających swój rozwój na nowoczesnych technologiach czy kwalifikacjach siły roboczej.10

Badanie struktury rzeczowej eksportu ze względu na stopień zaawansowania technologicznego produktów zostało przeprowadzone w oparciu o dane OECD.11 Według metodologii stosowanej przez OECD wyróżnia się przemysły wysokich technologii, średnio-wysokich technologii, średnio-niskich technologii i niskich technologii.12

Struktura eksportu Polski produktów przemysłu przetwórczego pod względem zaawansowania technologicznego poprawiła się, gdyż w latach 2000-2011 nastąpił systematyczny spadek udziału eksportu przemysłów niskiej techniki oraz towarzyszący mu wzrost udziału eksportu przemysłów wysokiej techniki (patrz tabela 4).

W badanym okresie największy udział w polskim eksporcie posiadały produkty średnio-wysokich technologii. Ich sprzedaż systematycznie wzrastała do poziomu 38,2% eksportu w latach 2006-2007, ale począwszy od 2008 roku zaczęła zmniejszać się (35,5% w 2010 roku). Trend spadkowy został zahamowany w 2011 roku, kiedy udział produktów średnio-wysokich technologii osiągnął 36,1% udziału w polskim eksporcie przemysłów przetwórczych. Drugą najliczniejszą grupę towarów eksportowanych stanowiły produkty niskich technologii, ale w analizowanym okresie indeks ich udziału w eksporcie Polski spadł o ponad 7%, co należy ocenić pozytywnie. Udział produktów przemysłów średnio-niskich technologii był stosunkowo stabilny w strukturze eksportu przemysłu przetwórczego Polski, chociaż w 2009 roku nastąpił spadek odpowiednich indeksów. Jednocześnie zauważalnie zwiększył się udział w eksporcie produktów wysokiej techniki. W 2000 roku zaledwie 6% sprzedaży zagranicznej stanowiły towary zaawansowane technologicznie, natomiast w 2010 roku - 13%. W 2011 roku można zauważyć znaczny spadek obrotów eksportowych produktami wysokich technologii (o 3,1% w stosunku to roku poprzedniego) oraz jednoczesny wzrost udziału produktów średnio-niskich technologii w strukturze eksportu Polski (ok. 3%), co należy ocenić negatywnie. Chociaż Polska poprawiła ogólną jakość wywożonych za granicę produktów, jednak nie pokonała luki technologicznej dzielącej jej od krajów Europy Zachodniej.13

4. Przewagi konkurencyjne w wymianie handlowej z Unią Europejską

Tradycyjna teoria handlu opiera się na założeniu, że kraje specjalizują się w produkcji i eksporcie dóbr, w których posiadają przewagę komparatywną. Najczęściej stosowaną metodą badania przewagi komparatywnej jest obliczanie indeksów ujawnionej przewagi względnej (RCA) według formuły Balassy, która polega na mierzeniu znormalizowanych udziałów w eksporcie danego kraju w odniesieniu do eksportu tej samej grupy towarowej grupy krajów referencyjnych.14 RCA wyraża względną przewagę danego kraju w eksporcie danego dobra. Kraj posiada przewagę komparatywną w handlu, jeśli dobra eksportowane są produkowane po niższych kosztach, a dobra importowane mogą zostać zakupione za granicą po niższych cenach w stosunku do analogicznych dóbr wytwarzanych w kraju.15

Według J. Misali do źródeł przewag komparatywnych i konkurencyjnych można zaliczyć stopień zaawansowania technologicznego produktów, wyposażenie w podstawowe czynniki wytwórcze, preferencje krajowych i zagranicznych podmiotów gospodarczych, a także osiąganie korzyści skali produkcji i zbytu w określonych uwarunkowaniach. Na kształtowanie przewag komparatywnych i konkurencyjnych wpływa również intensywność i struktura zewnętrznych przepływów czynników produkcji.16 Wraz z poprawą konkurencyjności eksportu przewagi konkurencyjne powinny przesuwać się od dóbr surowcochłonnych i pracochłonnych poprzez kapitałochłonne po wyroby technologicznie intensywne i innowacyjne.17

Przemiany strukturalne przemysłu przetwórczego w gospodarkach krajów transformacji polegające na przejściu z pracochłonnych branż o niskiej technologii do sektorów średniej-wysokiej techniki znalazły odzwierciedlenie w ewolucji struktury eksportu i przewag konkurencyjnych.18 Zmiany w strukturze przewag komparatywnych Polski w handlu z Unią Europejską według wkładu czynników wytwórczych w latach 2000-2009 przedstawia tabela 5.

Wartości indeksów RCA powyżej jedności oznaczają, iż w latach 2000-2009 Polska posiadała przewagę konkurencyjną w handlu z krajami Unii Europejskiej produktami pracochłonnymi, kapitałochłonnymi i technologicznie intensywnymi trudnymi do imitowania (oprócz roku 2000 i 2009). Przewagi komparatywne Polski wykazywały tendencję rosnącą jedynie w eksporcie dóbr kapitałochłonnych (od 2003 roku), które stanowią najliczniejszą grupę towarów eksportowanych przez Polskę. Przyczynę tego stanowiło wysokie tempo wzrostu eksportu sprzętu transportowego i urządzeń energetycznych wraz z częściami i podzespołami, produkowanych w Polsce w wyniku odpowiednich porozumień specjalizacyjno-kooperacyjnych z zachodnimi koncernami samochodowymi. Eksport produktów pracochłonnych charakteryzowały stałe przewagi komparatywne, jednakże w analizowanym okresie wysokość indeksów RCA systematycznie zmniejszała się. Stopniowy spadek przewagi konkurencyjnej w dostawach polskich towarów pracochłonnych na jednolity rynek europejski wynika z wzrastających kosztów pracy w Polsce nie powiązanych ze wzrostem wydajności pracy.19 W latach 2001-2008 pojawiły się również przewagi komparatywne w eksporcie produktów intensywnych technologicznie trudnych do imitacji, lecz ich poziom nie był zbyt wysoki. W całym analizowanym okresie Polska nie posiadała przewagi konkurencyjnej w zakresie dóbr technologicznie intensywnych łatwych do imitowania, chociaż warto zauważyć wzrost indeksów RCA w dostawach na rynek UE-27. W zakresie produktów surowcochłonnych wartości wskaźnika ujawnionej przewagi względnej systematycznie spadały. Decydowało o tym pogłębianie się deficytu handlowego w zakresie surowców niejadalnych, a zwłaszcza paliw mineralnych i pochodnych z nich za sprawą szybko rosnącego importu ropy naftowej i produktów naftowych oraz gazu ziemnego.20

Według najnowszych badań przeprowadzonych przez E. Czarny i K. Śledziewską21 od 2008 roku wzrasta przewaga konkurencyjna Polski w eksporcie towarów konsumpcyjnych nietrwałego użytku, paliw i smarów, dóbr inwestycyjnych (poza częściami i akcesoriami do środków transportu, w eksporcie których przewaga spada), żywności (poza nieprzetworzoną żywnością dla gospodarstw domowych) i towarów konsumpcyjnych (poza odpowiednimi dobrami trwałego użytku). W 2012 roku w handlu z krajami Unii Europejskiej Polska posiadała przewagi komparatywne w eksporcie żywności oraz napojów przetworzonych dla gospodarstw domowych, środków transportu na cele przemysłowe, części i akcesoriów środków transportu, jednak największe ujawnione przewagi względne odnotowano w eksporcie towarów konsumpcyjnych trwałego, półtrwałego oraz nietrwałego użytku. W 2012 roku udział w eksporcie Polski do UE grup towarów wykazujących przewagę komparatywną sięgał 44%, podczas gdy analogiczny udział dla partnerów spoza UE wyniósł 49%. Oznacza to, że większa część eksportu Polski kierowanego poza jednolity rynek europejski wykazuje relatywne przewagi w porównaniu z eksportem do partnerów z UE. Ponadto relatywnie większe przewagi Polska posiadała w eksporcie intra-UE towarów konsumpcyjnych trwałego użytku, samochodów osobowych oraz przetworzonych paliw i smarów. Natomiast względnie większą przewagę w handlu extra-UE Polska wykazuje w eksporcie żywności i napojów oraz środków transportu na cele przemysłowe.

Podsumowanie

W latach 2000-2012 zaszły pozytywne zmiany w strukturze towarowej polskiego eksportu polegające na zwiększeniu udziału przetworzonych towarów przemysłowych kosztem artykułów surowcowo-rolnych. Największą grupę eksportowanych towarów stanowiły maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. Istotną rolę odgrywał też eksport towarów przemysłowych sklasyfikowanych głównie według surowca i różnych wyrobów przemysłowych. Udział artykułów żywnościowych i zwierząt w eksporcie ogólnym Polski zaczął zwiększać się od 2008 roku. W okresie kryzysu gospodarczego zagraniczna sprzedaż żywności i zwierząt żywych wzrosła pod względem wolumenu, podczas gdy eksport pojazdów drogowych zwiększał się głównie za przyczyną wyższych cen transakcyjnych.

Analiza struktury rzeczowej polskiego eksportu w latach 2000-2007 wskazuje na przesuwanie się polskiego eksportu z działów pracochłonnych i surowcochłonnych do kapitałochłonnych. Po 2010 roku nastąpiło zmniejszenie odsetka dóbr kapitałochłonnych w eksporcie Polski za sprawą rosnącej sprzedaży żywności i zwierząt żywych (artykułów surowcochłonnych) oraz chemikaliów organicznych, tworzyw sztucznych przetworzonych i innych materiałów chemicznych (artykułów technologicznie intensywnych łatwych do imitacji). Udział w eksporcie Polski towarów technologicznie intensywnych trudnych do imitacji zmniejszał się systematycznie od 2003 roku (26%) do 2010 roku (21%), podczas gdy w latach 2004-2010 artykuły technologicznie intensywne łatwo imitowalne zwiększały swój udział w polskich obrotach eksportowych (od 6,6% do 13,8%).

W latach 2011-2012 nastąpił wzrost indeksów udziału w eksporcie Polski dóbr surowcochłonnych (do 18% w 2012 roku) i stabilizacja udziału dóbr pracochłonnych (23,8% w 2012 roku) na niekorzyść indeksów udziału dóbr kapitałochłonnych (2010r. 25,5%; 2012r. 24,4%) i dóbr technologicznie intensywnych łatwych do imitowania (2010 r. 13,8%; 2012 r. 11,8%). Wskazuje to na prymityzację struktury polskiego eksportu i brak trwałej przewagi konkurencyjnej w eksporcie dóbr technologicznie intensywnych.

Struktura eksportu Polski pod względem zaawansowania technologicznego produktów przemysłu przetwórczego poprawiła się. W latach 2000-2011 największą grupę towarową w polskim eksporcie stanowiły produkty średnio-wysokiej techniki (2000 r. 32%; 2011 r. 36,1%). W analizowanym okresie nastąpił systematyczny spadek udziału eksportu przemysłów niskiej techniki (2000 r. 31,3%; 2011 r. 23,9%) oraz jednoczesny wzrost udziału eksportu przemysłów wysokiej techniki (2000 r. 6%; 2010 r. 13%).

Analiza struktury ujawnionych przewag względnych Polski w handlu z UE potwierdza stopniową utratę przewag konkurencyjnych w tradycyjnych sektorach na rzecz eksportu dóbr kapitałochłonnych. W latach 2000-2009 przewaga komparatywna w handlu z krajami Unii Europejskiej wyrobami pracochłonnymi zmniejszała się. Przewaga względna w eksporcie produktów technologicznie intensywnych trudnych do imitowania wykazywała wahania w latach 2001-2008. Systematyczny wzrost indeksów RCA dotyczył jedynie eksportu dóbr kapitałochłonnych od 2003 roku.

BIBLIOGRAFIA:

Country Study: Growth and competitiveness in the Polish economy: the road to real convergence, Directorate-General for Economic and Financial Affairs, European Economy Occasional Papers 27, November 2006.
Czarny E., Śledziewska K., Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2013. Wymiar krajowy i regionalny, red. M. A. Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2013.
Czarny E., Śledziewska K., Toporowski P., Wymiana towarowa Polski z zagranicą, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2012. Edukacja jako czynnik konkurencyjności, red. M. A. Weresa, SGH, Warszawa 2012.
Gorynia M., Ewolucja pozycji gospodarki polskiej w gospodarce światowej, "Ekonomista" 4/2012.
Maciejewski M., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a model przewagi konkurencyjnej w polskim eksporcie, (w:) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a konkurencyjność eksportu Polski, red. S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera, Wydawnictwa Fachowe CeDeWu.pl, Warszawa 2012.
Misala J., Zarys rozwoju wymiany zagranicznej Polski, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa w Warszawie, Warszawa 2000.
Misala J., Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2007. Rola zagranicznych inwestycji bezpośrednich w kształtowaniu przewag konkurencyjnych, red. M. A. Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007.
Misala J., Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2010. Klastry przemysłowe a przewagi konkurencyjne, red. M. A. Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010.
Misala J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej, PWE, Warszawa 2011.
Mucha-Leszko B., Kąkol M., Białowąs T., Analiza handlu towarami Unii Europejskiej w latach 1995-2008 i ocena konkurencyjności, (w:) Pozycja Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym. Dynamika i struktura obrotów. Konkurencyjność. Główni partnerzy, red. B. Mucha-Leszko, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2009.
Nicoleta R., Trade specialization of Central and Eastern European Countries, Advanced Research in Scientific Areas 2012, December, 3. - 7. 2012.
OECD Economic Surveys: Poland 2010, OECD Publishing 2010.
Poland 2012. Report. Economy, Ministry of Economy, Warsaw 2012.
Radło M. J., Analiza studium przypadku: Polska, (w:) Konkurencyjność Polski na tle zmian gospodarczych w krajach OECD. Ewolucja znaczenia czynników konkurencyjności, red. W. Bieńkowski, M. A. Weresa, M. J. Radło, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010.
Roczniki Statystyczne Handlu Zagranicznego za lata 2000-2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
http://www.oecd.org/sti/ind/ (15.03.2014)
http://unctadstat.unctad.org/ (20.03.2014)


1 M. Gorynia, Ewolucja pozycji gospodarki polskiej w gospodarce światowej, "Ekonomista" 4/2012, s. 408-409.
2 E. Czarny, K. Śledziewska, P. Toporowski, Wymiana towarowa Polski z zagranicą, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2012. Edukacja jako czynnik konkurencyjności, red. M. A. Weresa, SGH, Warszawa 2012, s. 89.
3 E. Czarny, K. Śledziewska, P. Toporowski, Wymiana towarowa ..., op. cit., s. 87-88.
4 Poland 2012. Report. Economy, Ministry of Economy, Warsaw 2012, s. 101-104, 115.
5 J. Misala, Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2011. Konkurencyjność sektora przetwórstwa przemysłowego, red. M. A.Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011, s. 91.
6 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, T. Białowąs, Analiza handlu towarami Unii Europejskiej w latach 1995-2008 i ocena konkurencyjności, (w:) Pozycja Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym. Dynamika i struktura obrotów. Konkurencyjność. Główni partnerzy, red. B. Mucha-Leszko, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2009, s. 39.
7 J. Misala, Zarys rozwoju wymiany zagranicznej Polski, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa w Warszawie, Warszawa 2000, s. 130.
8 Do produktów surowcochłonnych zalicza się żywność i zwierzęta żywe, surowce niejadalne oprócz włókienniczych, paliwa i smary bez prądu elektrycznego, oleje i tłuszcze jadalne oraz nawozy chemiczne. Towary pracochłonne obejmują surowce włókiennicze, wyroby przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca bez wyrobów gumowych, żelaza i stali oraz metali nieżelaznych, a także różne wyroby przemysłowe bez instrumentów precyzyjnych oraz aparatów i sprzętu optycznego. Towary kapitałochłonne to napoje i tytoń, prąd elektryczny, pigmenty, barwniki i środki barwiące, olejki eteryczne i substancje zapachowe, wyroby gumowe, żelazo i stal, metale nieżelazne i pojazdy drogowe. Do produktów technologicznie intensywnych łatwych do imitacji zalicza się chemikalia organiczne i nieorganiczne, wyroby lecznicze i farmaceutyczne, tworzywa sztuczne i inne wyroby chemiczne oprócz materiałów wybuchowych, a także maszyny biurowe i komputery oraz sprzęt i urządzenia telekomunikacyjne. Towary technologicznie intensywne trudne do imitacji obejmują materiały wybuchowe, tworzywa sztuczne w formach podstawowych, maszyny i urządzenia oraz sprzęt transportowy oprócz maszyn biurowych i komputerów, sprzętu telekomunikacyjnego i pojazdów drogowych, a także instrumenty precyzyjne i sprzęt fotograficzny.
9 J. Misala, Pozycja konkurencyjna ..., op. cit., s. 94-95.
10 M. J. Radło, Analiza studium przypadku: Polska, (w:) Konkurencyjność Polski na tle zmian gospodarczych w krajach OECD. Ewolucja znaczenia czynników konkurencyjności, red. W. Bieńkowski, M. A. Weresa, M. J. Radło, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010, s. 471-473.
11 http://www.oecd.org/sti/ind/48350231.pdf (15.03.2014)
12 Do przemysłów wysokich technologii zalicza się samoloty i statki kosmiczne, farmaceutyki, urządzenia biurowe, maszyny liczące i sprzęt komputerowy, sprzęt elektroniczny i telekom unikacyjny oraz instrumenty medyczne, precyzyjne i optyczne. Produkty średnio-wysokich technologii obejmują urządzenia elektryczne i przyrządy nie sklasyfikowane gdzie indziej, pojazdy mechaniczne silnikowe, przyczepy i półprzyczepy, urządzenia kolejowe i transportowe nie sklasyfikowane gdzie indziej, produkty chemiczne oprócz farmaceutyków, a także maszyny i urządzenia nie sklasyfikowane gdzie indziej. Przemysły średnio-niskich technologii to budowa i naprawa statków i łodzi, wytwarzanie produktów z gumy i plastiku, wytwarzanie koksu, produkty rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych, pozostałe produkty niemetalowe oraz podstawowe metale i wyprodukowane wyroby metalowe. Do produktów niskich technologii zalicza się: drewno, celulozę, papier, produkty papiernicze, przemysłu drukarskiego i wydawniczego, produkty rolne, rybołówstwa i spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe, tekstylia i wyroby włókiennicze, wyroby skórzane i obuwie oraz inne produkty nigdzie nie sklasyfikowane.
13 OECD Economic Surveys: Poland 2010, OECD Publishing 2010, s. 103.
14 Country Study: Growth and competitiveness in the Polish economy: the road to real convergence, Directorate-General for Economic and Financial Affairs, European Economy Occasional Papers 27, November 2006, s. 31.
15 R. Nicoleta, Trade specialization of Central and Eastern European Countries, Advanced Research in Scientific Areas 2012, December, 3. - 7. 2012, s. 369.
16 J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej, PWE, Warszawa 2011, s. 26.
17 M. Maciejewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a model przewagi konkurencyjnej w polskim eksporcie, (w:) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a konkurencyjność eksportu Polski, red. S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera, Wydawnictwa Fachowe CeDeWu.pl, Warszawa 2012, s. 72.
18 Directorate-General for Economic and Financial Affairs, Country Study..., op. cit., s. 31.
19 J. Misala, Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2010. Klastry przemysłowe a przewagi konkurencyjne, red. M. A.Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010, s. 79.
20 J. Misala, Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2007. Rola zagranicznych inwestycji bezpośrednich w kształtowaniu przewag konkurencyjnych, red. M. A.Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007, s. 86.
21 E. Czarny, K. Śledziewska, Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2013. Wymiar krajowy i regionalny, red. M. A.Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2013, s. 117-118.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

SŁOWA KLUCZOWE I ALERTY

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Zmiany w strukturze polskiego eksportu w latach 2000-2012

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!